Caminho Moris Nian

Aman Nia Edukasaun Tuir Oan Nia Pontu Devista

B

ainhira hau nia otas 4. Hau nia aman mak diak no kapas liu iha mundu. Bainhira hau nia otas 10. Hau nia aman mak especial, maibe dalaruma bele hirus. Bainhira hau nia otas 12. Kuandu hau sei kiik, hau nia man nakonnu ho domin. Bainhira hau nia tinan 14. Hau nia aman ne’e sencetivu los. Bainhira hau nia otas 16,  susar tebes ba hau nia aman atu simu realidade tempu agora. Bainhira hau nia otas 18, mundu modernu ba beibeik, hau la kompriende hau aman nia hakarak, la hatene los nia hakarak saida. Bainhira hau nia otas 20,susar ba hau atu perdua hau nia aman, no hau la kompriende oinsa hau nia inan bele paciencia moris hamutuk ho nia ba tempu naruk. Bainhira hau nia otas 25, hau nia aman

kontra buat hotu nebe hau hakarak. Bainhira hau nia otas 30, susar tebes atu konkorda ho hau nia aman, hau fiar katak uluk avo mane ulun moras eduka hau nia aman iha nia tempu joven. Bainhira hau nia otas 40, hau nia aman eduka ona hau ho jeitu oioin iha hau nia moris tomak, hau tenke halo tuir jeitu hirak ne’e. Bainhira hau nia otas 45, hau bilan no kestiona oinsa hau nia aman bele eduka ami hotu ho didiak.

Bainhira hau nia otas 50, los dunik  lafasil atu eduka oan sira, hau foin kompriende oinsa hau nia aman to kolen no ulun moras eduka no kuidadu ami hotu. Bainhira hau ni otas 55, uluk hau nia aman iha visaun nebe dook ba futuru, nia lansa planu kreativu barak ba ami, nia mak aman especial no nakuknu ho domin. Bainhira hau nia otas 60, hau nia aman mak diak no kapas liu iha mundu.

Moris lao tuir nia dalan, hadulas tuir nia tempu, oan ida presiza tinan 56 atu fila fali va fase labarik tinan 4, hodi repete hikas fraze, hau nia aman mak diak no kapas liu iha mundu.

Motivasaun mak sei determina ita nia sucesso

I

ha biban ida ne’e hakerek nain hakarak fahe ituan kona ba liafuan inspirativu balun hodi inspira ita, enkoraza ita, motiva ita noo eleva ita nia vontade estuda no servisu hodi hetan sucesso iha ita nia moris. Buat hotu akontese tuir ninia tempo no processo, labele hakarak nia rejultadu ikus maibe tenke hahu husi nia processo mak foin rejultadu. Hakekrek nain nia pontu de vista ba sucesso ne’e mak oinsa ita preparaan liu husi esforsu tomak ho maneira oinsa ita maneja ita nia tempo ho didiak hodi aprende no halo buat ruma nebe bele benefisio ba ita nia an no ema seluk,

Sucesso nebe ita hetan sempre liu husi dalan educasaun, tanba educasaun mak ita aprende buat barak. Educasaaun laos deit atu eduka ema sai matenek maibe bele eleva ema nia estatus social iha komonidade nia laran. Ema nebe ho nivel educasaun diak no boot sempre hetan apresiasaun husi ema seluk. Maske iha Timor, ita nia kultura dalaruma hare liu ba estratificasaun social, maibe ida ne’e laos barometer nebe permanente mabe iha loron ruma sei lakon.ho mudanca tempu no dezenvolvementu mundu nian nebe fo impactu mos ba kkultura iha rai laran mak neneik ka lalais kultura liurai no class social tuir tradisaun ita nian sei lakon. Buat nebe fasil atu halakon no hetan nafatin nivel aas iha komonidade nia leet mak educasaun. Ho educasaun nebe as sei konsidera hanesan ema nebe estatus social as liu tanba ho ninia influencia, matenek, ekonomia, financeiro no pozisaun. Tanba ida ne’e mak liu husi hanoin simples ida ne’e ho intensaun atu fanun ita hotu hodi abitua an eskola no estuda liu husi dalan educasaun.

Sucessu iha eskola sei la ses an husi esforsu no luta makas liu husi ema ida idak nia mehi, planu no espetativa nebe ita mehi ba no mehi atu hetan. Liu husi mehi mak ita sei esforsu ita nian an hodi realiza ita nia moris. Dalan atu realiaza no hetan ita nia mehi mak liu hucasi educasaun no estuda makas. Ihamateneknainidanaran Nelson Mandela hatetenkatak“ education is moustpowerful weapon which you can use to change the world.” Ne’e significa katak liu husi educasaun mak ita sei iha forca atu halo mudanca ba ita nia an, ita nia famiia, ita nia sociedade, ita nia komonidade, ita nia nasaun no mundu internacional. So ema matenek mak bele iha hanoin konstrutiva odi konstroi nia familia,sociedade,nasaun no mundu. Ita tenke abitua ita nia abitualidade baruk ten tanba selae ita sei markar pasu iha fatin ou bele pasu ba kotuk tanba ema seluk avansa ba oin.

Sucesu ema ida nian konserteza sei la ses an husi oinsa ita maneja tempu no servisu makas. Ema hirak nebe uza sira nia tempo hosi halo buat nebe diak mak iha loron ikus sira sei hetan nia rejultadu ho diak. Hanesan ema matenek sira sempre dehan se ohin ita kuda ai horis ida mak aban ita sei ku nia fuan. Ne’e signifika katak se ohin ita esforsu an atu halo buat diak mak ita sei hetan sucesu iha futuru, maibe kontrari, karik ita gasta ita nia tempo ba buat nebe laiha valor maka ita sei la hetan buat ida iha loron ikus.

Iha biaban ida ne’e hau hakarak impresta matenek nain ida nia liafuan  ho naran PHILIP G, ZIMBARDO (pshycologist) nia hanoin kona ba oinsa atu maneja tempu ( the ecret power of the time zone). Jeralmente tempo fahe ba tolu: pasadu, prezente, no futuru. Iha tempo pasadu nian, iha buat barak mak ita halo no buat barak mos la konsege halo. Buat sira ne’e ita halo iha pasadu ne’e iha posetivu no mos iha negativu. Parte posetivu nian mak sucessu balun ne’ebe ita hetan durante tempo pasadu, memoria diak balun ne’ebe ita konsege husik hela iha tempu pasadu. Agora pasadu nebe negativu ne’e mak sentimentu aprende, faila no buat barak nebe lao ladun los. Orientasaun moris iha tempo passado ne’e dalaruma mos efeita ba iha tempo prezente nian tanba la consege  halo balansu moris no monu ba ita nia situasaun depresaun ne’ebe makas hodi bele move on. Tanba se’e  ita konsege halo buat barak ne’ebe posetivu iha passadu mak sei sai fundasaun diak iha tempo prezente no futuru.

Ihatempopresente(GORA); Itaniaorientasaunmorisniandalabarak hare  liubahendonismu ( seek pleasure and avoid pain) no haaadok an husiterus. Dalabarak ema hakarak gonza no kontente deit ho moris no lakoi servisu makas hodi hadia moris iha future. Ida ne’e sai obstaculu boot ida ba ita oinsa atu bok an. Problema seluk tan ne’ebe ita sempre hasoru ne’e laos hedonistiku deit maibe iha mos presente fatalism( presente ne’ebe fatal) tanba ita nia moris dalaruma controla no comanda parte seluk ka ema liur. Ida ne’e bele acontese tanba ita monu ona iha liafuan ida naran hendonismu ne’e katak moris hakarak kontente deit. To’o iha situasaun balun, ita dalaruma monu ba tentasaun a’at, hanesan komesa envolve an iha hemu tua, uza droga no buat seluk tan. Entaun ita nia kakutak ladun funsiona ho normal tanba influensia husi droga. Iha momentu ida ne’e mak ita faila total.

Iha tempu futuru nian, ita nia orientasaun moris tenke avansa ho planu ne’ebe fixu tuir ita ida-idak nia mehi. Ita orienta ita nia an hodi estuda no servisu no estuda makas laos ona halimar. Ne’e duni desizaun hotu-hotu tenke foti tenke inplementa para ita bele atinji ita nia mehi. Rezultadu moris iha futuru depende ba ita nia servisu iha tempo prezente nian.

Ita tenke kaer metin filosofia ida ne’ebe hateten katak moris ne’e tenke aprende husi pasadu no estuda hodi prezente no tau esperanca makas iha futuru liu husi servisu makas. Se karik ita halo failansu barak iha passadu mak ita tenke hadia an iha tempu agora no hetan nia rezultadu iha tempu oin mai. Se lae ita koalia folin laek.( nonsense)

Sucessu ne’e  iha momentu ka situasaun rua nia leet, “preparasaun no oportunidade.”Se ita prepara ita nia an didak maka qualquer oportunidade ne’ebe mmosu ita sei kaer metin no aproveita oportunudade ne’e ho diak no maximu. Ita Timor oan dalaruma la prepara didiak bainhira oportunidade ne’e mosu mai. Tanba ne’e mak dalaruma ita faila tanba ita hakfodak deit hodi avansa ba oin maibe realidade ne’e ita seidauk preparadu. Hau fo ezemplo, iha vaga  ba bolsu estudu nian iha rai liur. Ne’e ita konsdera oportunidade diak maibe gestaun mak ne’e  ita preparadu ka lae. Se ita ladauk preparadu  mak ita bele ba eskola. Ne’e duni molok ita aprende ba buat  ne’ebe la vale oan ida diak liu ne’e ita hakas an uluk. Aproveita no valoriza kualquer tenpo ne’ebe iha. Se ita gasta ita nia tempo ba buat laek ida mak ita nia moris la iha valor. Ema barak sempre dehan katak tempo nee osan mean. Tanba ne’e karik ita lakon minutu ida deit ita lakon buat barak ona.

Motivator sempre koalia liafuan inspirativu barak, ne’e atu motiva ita hodi eleva ita nia talentu ne’ebe ita iha. Maibe depende mos ba ita oinsa atu dezenvolve ita nia an hodi hasoru realidade moris ne’ebe nakonu ho obstakulu barak, se ita konsege hakat liu desafios sira ita sei sai forte no maduru. Moris ne’e liha buat ida mak imposivel, buat hotu beble iha posibilidade tanba buat hotu depende ba ita ida idak nia desizaun.

Liu husi hakerek no fahe idea ida ne’e, hau hakerek ilustra ita hotu liu husi komparasaun EMA No LAPIS. Komparasaaun ne’e ho intensaun prinsipal atu ajuda ita hodi kompriende deit. Ita aprende liu husi lapis. Ema hotu konserteza hatene saida mak lapis ho ninia funsaun. Komparasaun ema ho lapis ne’e atu  klarifika no explika deit ba ita atu konsiente katak luta ba hetan mehi diak no planu laos fasil. Lapis ne’e hanesan objeitu  ida ne’ebe utiliza atu hakerek, pinta,nst.... bainhira labarik kiik ida mak kaer lapis ne’e nia sei uza riska tun riska sae laiha objectivu ida ne’ebe klaru. Maibe lapis kuandu iha ema pintor ida nia liman mak nia sei utuiliza hodi pinta buat ruma tuir nia abilidade no imajinasaun. Ne’eduni, lapis iha funsaun ne’ebe barak, depende ba ema ne’ebe kaer.

Ita nia luta ba moris diak hanesan mos lapis. Ema nia matenek sukat husi saida mak ita hatene no saida mak ita halo. Laos hare husi aparencia maibe husi abilidade, kakutak, hanoin, no asaun konkreta. Iha processu aprende mak ita monu tenke hamrik fila fali no lao nafatin, iha ita nia asaun ruma mak sala bele aprende no halo los fila fali to hetan sucessu. Nudar moris humanu, ita labele dura to tinan bailoro maibe ita sei lakon tuir tempu ne’ebe Maromak determina ona tanba distinu. Tanba ne’e, halo buat diak ne’ebe benefisia ba ema barak nian atu nune ema seluk sei lembra nafatin. “ Verba Volant Scripta mament.”  Liafuan babain sei laiha sinal ka trasu maibe saida mak ita hakerek sei eziste nafatin.

Iha momentu ita sucessu ona, keta haluha no agradese ba Maromak no ema hirak ne’ebe suporta ita to rohan laek. Hanesan hau mensiona iha previo katak lapis ne’e bele hakerek diak tanba liman ne’ebe orienta lapis ne’e, hanesan mos ita ema, ita bele konsege halo buat diak tanba ita tuir Maromak nia orientasaun, protesaun no salvasaun. Moris ne’e hanesan ai horis ida, nia moris buras tanba iha abut ne’ebe barak iha rai okos ne’ebe buka nutrisaun iha laran hodi suporta ai ne’e moris buras no matak. Hanesan mos ita ema barak nebe sempre suporta husi ita nia sori-sorin, iha ita nia kotuk. Aprendisasem mos dalabarak ita estudu husi ema ne’be hetan sucesso ona. Tanba ita hotu hatene katak ema hotu-hotu  bele hetan educasaun. Ne’e duni, mental no honestidade forti no as.

Artigu badak ne’e laiha intensaun seluk maibe hakarak atu fahe no inspira no enkoraza maluk sira tomak hodi luta ba moris diak liu husi educasaun, aproveita no maneja ita nia tempo ho didiak. Moris ne’e hanesan sae bisikleta, para ita balansu hodi labele monu ita tenke bok an. Ne’e signifika katak atu hetan moris diak ne’e laos tur hodi hanoin no mehi deit maibe konserteza tenke iha asaun hodi konkretiza ita nia mehi. Ema hotu iha talnetu no abilidade bazikuk maibe atu dezanvolve baut sira nee tenke liu husi dalan ne’ebe los, fatin ne’ebe los no hoesforsu tomak. Espera ho hanoin badak ne’e bele estimula no eleva ita nia epiritu aprpendisasen iha fatin ne’ebe deit.

 noronha.ezequel98@gmail...com
Dedicate for those who wants to get more motivation especially for your life for studding, anything that you need.

OBRIGADU BARAK BA LEITOR SIRA. BOM SUCESSO.